Ο ιός της Καστανής Ρυτίδωσης των Καρπών της Τομάτας ToBRFV (Tobamovirus fructirugosum) αποτελεί σοβαρή απειλή για τις καλλιέργειες τομάτας και πιπεριάς.
Σήμερα είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα στις παραπάνω καλλιέργειες, με άμεσα καταστρεπτικά οικονομικά αποτελέσματα για τον παραγωγό. Ουσιαστικά, σε συνδυασμό με το καταστροφικό έντομο Τούτα (Tuta absoluta), έχει συντελέσει στην αλλαγή του σκηνικού της ελληνικής τοματοκαλλιέργειας.
Ο ιός έχει παρουσία σε όλες τις ζώνες καλλιέργειας της Ελλάδας, με εντονότερα προβλήματα σε Δυτική Πελοπόννησο και Κρήτη και σημαντικά καλύτερη εικόνα στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα.
Η απώλεια παραγωγής μπορεί να φτάσει σε επίπεδα 30-50% και οι ζημιές εξαρτώνται από την ευπάθεια του καλλιεργούμενου υβριδίου, την πρωιμότητα της προσβολής και την ταχύτητα εξάπλωσης της ασθένειας στην καλλιέργεια. Οι οικονομικές ζημιές μπορούν να γίνουν ακόμη μεγαλύτερες όταν σε μία καλλιέργεια συνυπάρχουν και άλλες ιώσεις (σύνδρομο). Δηλαδή σε συνθήκες συνδρόμου ιώσεων, η Καστανή Ρυτίδωση γίνεται ακόμη πιο καταστρεπτική.
Ο ιός της Καστανής Ρυτίδωσης είναι ένας πολύ επιθετικός ιός, με εύκολη και ταχύτατη μετάδοση στα υγιή φυτά, δυσεξόντωτος και θερμοανθεκτικός, με μεγάλη ικανότητα επιβίωσης στο περιβάλλον και σε επιφάνειες (επιβίωση εκτός φυτικών ιστών) για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.
Προέλευση και εξάπλωση
Ο ιός της Καστανής Ρυτίδωσης (ToBRFV), είναι ένας νέος ιός που πρωτοεμφανίστηκε το 2014 στην ευρύτερη περιοχή Ισραήλ-Ιορδανίας. Το 2014 έγινε η πρώτη αναφορά του ιού στο Ισραήλ και το 2015 στην Ιορδανία. Σε ελάχιστο χρόνο, ο ιός εξαπλώθηκε ραγδαία από την μία άκρη του πλανήτη μέχρι την άλλη, δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα στην παραγωγή κηπευτικών.
H εξάπλωση του ιού ToBRFV παγκοσμίως στις αρχές του 2025, σύμφωνα με τον EPPO (πηγή: https://gd.eppo.int/taxon/TOBRFV/distribution), φαίνεται στον παρακάτω χάρτη:
Ο ιός εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη το 2018 σε Ολλανδία, Γερμανία και Σικελία.
Στην Ελλάδα πρωτοεμφανίστηκε το 2019, με πρώτη καταγραφή τον Σεπτέμβριο του 2019 σε θερμοκήπιο τομάτας στην περιοχή των Χανίων της Κρήτης.
Ταυτότητα του ιού
Ο ιός της Καστανής Ρυτίδωσης ανήκει στο γένος Tobamovirus και είναι στενά συνδεδεμένος με 2 γνωστούς ιούς Tobamo, τον ιό του Μωσαϊκού της Τομάτας (ToMV) και τον ιό του Μωσαϊκού του Καπνού (TMV). Ουσιαστικά το γενετικό υλικό του ιού της Καστανής Ρυτίδωσης αποτελείται από τμήματα γενετικού υλικού των δύο συγκεκριμένων ιών.
Ξενιστές του ιού είναι η ντομάτα και η πιπεριά και διάφορα συγγενικά τους ζιζάνια όπως η αγριοντοματιά.
Τρόπος μετάδοσης του ιού της Καστανής Ρυτίδωσης
Η πρωτογενής μετάδοση του ιού γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με τον μολυσμένο σπόρο της ντομάτας ή της πιπεριάς και η δευτερογενής μετάδοση γίνεται μηχανικά – μέσω επαφής – με πολύ μεγάλη αποτελεσματικότητα.
Η αρχική είσοδος του ιού σε κάποιο θερμοκήπιο ή αγροτεμάχιο υπαίθριας καλλιέργειας γίνεται συνήθως με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό (νεαρά φυτάρια από μολυσμένο σπόρο) και στην συνέχεια γίνεται ταχύτατη μετάδοση του ιού σε υγιή φυτά μέσω των καλλιεργητικών εργασιών.
Η μετάδοση του ιού μεταξύ καλλιεργητικών περιόδων, από μία μολυσμένη καλλιέργεια στην επόμενη, γίνεται εκτός του νέου πολλαπλασιαστικού υλικού, με τα μολυσμένα υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας, μολυσμένες επιφάνειες, μέσω των υπολειμμάτων ριζών στο μολυσμένο χώμα και μέσω ζιζανίων-ξενιστών που αποτελούν “αποθήκες” και ¨γέφυρες¨ του ιού.
Ο ιός της Καστανής Ρυτίδωσης είναι εξαιρετικά ανθεκτικός στο περιβάλλον ακόμα και εκτός φυτικών ιστών, με μεγάλη ικανότητα επιβίωσης (και διατήρησης της μολυσματικότητάς του) στις επιφάνειες, στο χώμα, στο νερό, στα εργαλεία και στα υλικά συσκευασίας. Επίσης παρουσιάζει πολύ μεγάλη ανθεκτικότητα στην θερμότητα (απαιτείται θερμοκρασία άνω των 90 oC για την καταστροφή του).
Ο ιός διατηρεί την υψηλή μολυσματικότητά του για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που τον κάνει δυσεξόντωτο μετά την είσοδό του σε κάποιο θερμοκήπιο.
Η μετάδοση του ιού της Καστανής Ρυτίδωσης σε υγιή φυτά μπορεί να γίνει με τους παρακάτω τρόπους:
– Μηχανικά με την επαφή: ουσιαστικά κάθε είδους επαφή με τον ιό μπορεί να μεταδώσει την ασθένεια προκαλώντας την μόλυνση υγιών φυτών (εργαλεία, ρούχα, παπούτσια, εξοπλισμός, κλούβες και χαρτοκιβώτια κ.ο.κ)
– Με τις καλλιεργητικές εργασίες: κάθε χειρισμός στο φυτό και την καλλιέργεια αποτελεί τρόπο μετάδοσης της Καστανής Ρυτίδωσης. Η μεταφύτευση, το δέσιμο των φυτών, το κλάδεμα και το ξεφύλλισμα, η συγκομιδή, η καλλιέργεια του εδάφους, ο ψεκασμός κτλ. Υπολογίζεται ότι ένας εργάτης θερμοκηπίου, μπορεί να προκαλέσει -από ένα ιωμένο φυτό- την επιτυχή μετάδοση του ιού σε 10 νέα υγιή φυτά εντός του 8-ώρου εργασίας, μέσω των καλλιεργητικών εργασιών. Έτσι η Καστανή Ρυτίδωση συνήθως αποκτά επιδημική μορφή και σε μερικές εβδομάδες έχει μολυνθεί το μεγαλύτερο ποσοστό των καλλιεργούμενων φυτών ενός θερμοκηπίου.
– Με έντομα: έχει διαπιστωθεί η εργαστηριακή μετάδοση του ToBRFV με έντομα όπως οι βομβίνοι που χρησιμοποιούνται στην επικονίαση των θερμοκηπιακών καλλιεργειών και η Τούτα (Tuta absoluta) που αποτελεί τον χειρότερο εχθρό της ελληνικής καλλιέργειας τομάτας δημιουργώντας τεράστιους πληθυσμούς. Aπαιτούνται περαιτέρω μελέτες για να διαπιστωθεί αν είναι αποτελεσματική η μετάδοση του ιού σε υγιή φυτά και η μόλυνσή τους σε συνθήκες καλλιέργειας, μέσω της δραστηριότητας των βομβίνων και της Τούτα. Δηλαδή κατά πόσο τα συγκεκριμένα έντομα είναι τελικά αποτελεσματικοί φορείς του ιού (όλα δείχνουν ότι έχουν ασήμαντη συμμετοχή στον επιδημιολογικό κύκλο).
Αποτέλεσμα των παραπάνω ιδιοτήτων του ιού, είναι η δύσκολη απαλλαγή μιας θερμοκηπιακής μονάδας από των ιό, μετά την είσοδό του ιού στην καλλιέργεια και τις εγκαταστάσεις της.
Τα συμπτώματα της Καστανής Ρυτίδωσης
Τα συμπτώματα που προκαλεί η Καστανή Ρυτίδωση στην τομάτα είναι πολλαπλά και σε σχεδόν σε όλα τα μέρη του φυτού.
– Φύλλα: τα συμπτώματα στα φύλλα περιλαμβάνουν κιτρίνισμα, μωσαϊκό, ποικιλoχλώρωση, σκουρόχρωμες φουσκάλες στο φύλλο, κατσάρωμα, παραμόρφωση του ελάσματος και νημάτωση (φύλλα “κορδόνια”).
– Άνθη: μείωση ανθοφορίας και καρπόδεσης, “κάψιμο” ολόκληρων ταξιανθιών, νεκρωτικές κηλίδες σε ποδίσκους και κάλυκες, νέκρωση σεπάλων.
– Καρποί: παρδαλοί καρποί ανομοιόμορφης ωρίμανσης, κηλίδες και δακτύλιοι, παραμορφώσεις καρπών, καστανή ρυτίδωση καρπών και σκασίματα καρπών. Οι περισσότεροι καρποί με συμπτώματα, καθίστανται μη εμπορεύσιμοι.
– Ρίζα: τα προσβεβλημένα φυτά συνήθως έχουν ασθενή ρίζα, μικρής έκτασης και με καστανούς μεταχρωματισμούς.
Δεν υπάρχει κάποιο μοναδικό χαρακτηριστικό σύμπτωμα (παθογνωμονικό) της ίωσης και μακροσκοπικά δεν μπορεί να γίνει ασφαλής διάγνωση της ασθένειας. Δηλαδή συμπτώματα παρόμοια με αυτά της Καστανής Ρυτίδωσης μπορεί να προκληθούν και από άλλα φυτοπαθογόνα. Για τον λόγο αυτό απαιτείται εργαστηριακή ταυτοποίηση του ιού από ιολογικό εργαστήριο (αποστολή δειγμάτων φυτικών ιστών της καλλιέργειας, συνήθως φύλλων).
Για παράδειγμα, πολλά παρόμοια συμπτώματα με αυτά της Κασανής Ρυτίδωσης προκαλούνται στα φυτά από τον ιό του Μωσαϊκού του Πεπίνο (PepMV).
Ακόμη και για τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της Καστανής Ρυτίδωσης στους καρπούς, έχει αναφερθεί ένας νέος ιός της τομάτας στην Ελλάδα, ο
Tomato Fruit Blotch Virus (ToFBV), με ακριβώς ίδια συμπτώματα στους καρπούς.
Σχετικά με τα συμπτώματα στην πιπεριά, παρουσιάζονται κιτρίνισμα των φύλλων, με παραμορφώσεις του ελάσματος και μωσαϊκό. Οι καρποί της πιπεριάς γίνονται επίσης παρδαλοί με παραμορφώσεις, ανομοιόμορφο χρωματισμό με κίτρινες και καστανές περιοχές και πράσινες ραβδώσεις.
Η ένταση των συμπτωμάτων της Καστανής Ρυτίδωσης εξαρτάται από την ευπάθεια της ποικιλίας (ή υβριδίου) του φυτού, το στάδιο ανάπτυξης του φυτού που θα γίνει η προσβολή, τις συνθήκες περιβάλλοντος και την συνύπαρξη άλλων ιώσεων. Τα συμπτώματα και οι ζημιές είναι εντονότερα σε ευπαθείς ποικιλίες (ή υβρίδια), όταν οι μολύνσεις γίνονται σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης του φυτού, την ζεστή περίοδο που υπάρχει έντονη ανάπτυξη των φυτών και όταν υπάρχουν παράλληλες προσβολές και από άλλα είδη παθογόνων.
Αντοχή του ιού της Καστανής ρυτίδωσης και χρόνοι επιβίωσης σε διάφορα υλικά
Για την ορθή προστασία και την σωστή στρατηγική έναντι του ιού, χρειάζεται βαθιά γνώση της επιδημιολογίας. Στην συνέχεια παρουσιάζονται ενδεικτικοί χρόνοι επιβίωσης του ιού της Καστανής Ρυτίδωσης σε διαφορετικά υλικά και συνθήκες.
Οι χρόνοι αυτοί πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στην στρατηγική αμειψισποράς και απολύμανσης για την εκρίζωση της ασθένειας από προσβεβλημένες θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις.
– επιβίωση στο δέρμα και τα γάντια για 2 ώρες
– επιβίωση σε τσιμεντένιες επιφάνειες για 7 ημέρες
– επιβίωση σε μεταλλικές επιφάνειες για 3 μήνες
– επιβίωση σε πλαστικές επιφάνειες, σακούλες και γυαλί επί 6 μήνες
– επιβίωση στο νερό, τις δεξαμενές και το θρεπτικό διάλυμα υδροπονίας, απροσδιόριστη
– επιβίωση στο χώμα της καλλιέργειας επί 1,5 χρόνο
– το απλό πλύσιμο των χεριών δεν εμποδίζει την μετάδοση του ιού, απαιτείται πλύσιμο χεριών και χρήση απολυμαντικού χεριών (και χρήση γαντιών)
– πλύσιμο υλικών (κλούβες, δίσκους κτλ) στους 70 oC δεν σκοτώνει τον θερμοανθεκτικό ιό της Καστανής Ρυτίδωσης, απαιτείται πλύσιμο στους 90 oC για 5 λεπτά.
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, πρόκειται για έναν πρωτόγνωρα ανθεκτικό ιό, με μεγάλη ικανότητα επιβίωσης στο περιβάλλον.
Μέτρα προστασίας της καλλιέργειας από την Καστανή Ρυτίδωση
Στην αντιμετώπιση των ιώσεων των φυτών, δεν υπάρχει θεραπεία παρά μόνο πρόληψη.
Τα προληπτικά μέτρα, είναι κλασικά μέτρα φυτοϋγειινής.
Στην περίπτωση της Καστανής Ρυτίδωσης, τα μέτρα προστασίας και διαχείρισης είναι τριών κατηγοριών:
α) μέτρα αποτροπής της εισόδου του ιού στις θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις, δηλαδή μέτρα αποφυγής της αρχικής μόλυνσης μιας “καθαρής” καλλιέργειας:
– χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού (σπόρου και φυταρίων για μεταφύτευση). Τα φυτάρια από φυτώρια, να συνοδεύονται πάντα από φυτοϋγειονομικά διαβατήρια
– συστηματικός έλεγχος του σπορείου και της καλλιέργειας για άμεση απομάκρυνση και καταστροφή ύποπτων φυτών
– προσεκτική απομάκρυνση των ύποπτων φυτών με χρήση σακούλας και καταστροφή με θάψιμο ή φωτιά
– συχνή απολύμανση των εργαλείων (κλαδευτήρια, ψαλίδια κτλ) με εμβάπτιση σε διάλυμα 10% χλωρίνης του εμπορίου ή Virkon S
– χρήση ταπέτων (ποδόμακτρα) με απολυμαντικό υγρό σε όλες τις εισόδους του θερμοκηπίου για απολύμανση των παπουτσιών
– χρήση καθαρών ρούχων που χρησιμοποιούνται για εργασίας μόνο εντός της θερμοκηπιακής μονάδας ή φόρμες μιας χρήσης
– πλύσιμο χεριών και απολύμανση χεριών και χρήση γαντιών μιας χρήσης (πχ νιτριλίου) κατά την εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών. Τα χέρια μπορεί να μολυνθούν ακόμα και κατά την κατανάλωση μιας μολυσμένης ντομάτας στο σπίτι ή κατά το κολατσιό των εργατών γης.
– απομάκρυνση και καταστροφή των υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας και απολύμανση των εγκαταστάσεων και του χώρου καλλιέργειας πριν τη νέα φύτευση
– ζώνη ελεύθερη ζιζανίων περιμετρικά των θερμοκηπιακών εγκαταστάσεων (καταστροφή ζιζανίων)
– ελαχιστοποίηση μετακινήσεων του εργατικού προσωπικού μεταξύ των διαφόρων ζωνών των εγκαταστάσεων
– αποφυγή άσκοπων επισκέψεων στις εγκαταστάσεις και την καλλιέργεια από επισκέπτες
β) μέτρα διαχείρισης της ασθένειας, μετά την είσοδο του παθογόνου στην καλλιέργεια (κατόπιν εργαστηριακής ταυτοποίησης του ιού), που αποσκοπούν στην επιβράδυνση της διασποράς του ιού και την διατήρηση χαμηλού ιικού φορτίου μέχρι την λήξη της καλλιέργειας
– άμεση εκρίζωση και καταστροφή κάθε ύποπτου φυτού
– σήμανση με κορδέλες των προσβεβλημένων ζωνών και αποφυγή μετακινήσεων μεταξύ προσβεβλημένων και καθαρών ζωνών. Στις προσβεβλημένες περιοχές οι εργασίες να εκτελούνται τελευταίες (δηλαδή καλλιεργητικές εργασίες πρώτα στις καθαρές και στο τέλος στις προσβεβλημένες ζώνες)
– αυστηρή τήρηση των μέτρων φυτοϋγείας που αναφέρθηκαν παραπάνω (συχνή απολύμανση εργαλείων, γάντια, ποδόμακτρα με απολυμαντικό πριν την είσοδο σε καθαρές ζώνες κτλ)
– σε περίπτωση ύπαρξης διαφορετικών θαλάμων καλλιέργειας, ξεχωριστή διαχείριση μολυσμένων και καθαρών θαλάμων, με ξεχωριστά εργαλεία (ψαλίδια κτλ) και προσεκτικές μετακινήσεις μεταξύ των θαλάμων
γ) μέτρα εκρίζωσης του ιού και απαλλαγής των θερμοκηπιακών εγκαταστάσεων από τον ιό της Καστανής Ρυτίδωσης
– απομάκρυνση των φυτικών υπολειμμάτων με εξαντλητική καθαριότητα και διπλή απολύμανση των εγκαταστάσεων, μία αμέσως μετά την απομάκρυνση της προηγούμενης καλλιέργειας και μία απολύμανση λίγο πριν την νέα φύτευση
– επόμενη καλλιέργεια με φυτά που δεν είναι ξενιστές του ιού (αγγούρι, μελιτζάνα κ.α) τουλάχιστον για ένα εξάμηνο
– σε περίπτωση που η επόμενη καλλιέργεια αποφασιστεί να είναι και πάλι τομάτα, οπωσδήποτε χρήση κάποιου υβριδίου υψηλής ανθεκτικότητας στην Καστανή Ρυτίδωση
– σε περίπτωση χρήσης εμβολιασμένων φυτών τομάτας, χρήση υποκειμένων με αντοχή στην Καστανή Ρυτίδωση
– σε περίπτωση συμβατικής καλλιέργειας, χρήση διαλύματος σταθεροποιημένης χλωρίνης συγκέντρωσης 2.000 ppm στις θέσεις φύτευσης, μια μέρα πριν τη νέα φύτευση
– σε περίπτωση υδροπονικής καλλιέργειας, υποχρεωτικά χρήση νέων υποστρωμάτων υδροπονίας (αλλαγή σάκων φύτευσης)
– ευλαβική τήρηση όλων των μέτρων φυτοϋγείας που αναφέρθηκαν παραπάνω (συχνή απολύμανση εργαλείων, γάντια, ποδόμακτρα με απολυμαντικό στις εισόδους κτλ)
Απολυμαντικά έναντι του ιού της Καστανής Ρυτίδωσης
Σχετικά με τα απολυμαντικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν έναντι του ιού ToBRFV, στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται διάφορα απολυμαντικά.
Τα κύρια απολυμαντικά που χρησιμοποιούνται στην πράξη, είναι η χλωρίνη, το Virkon S και ως ήπιο απολυμαντικό το υπεροξείδιο του υδρογόνου (οξυζενέ).
Είναι αυτονόητο ότι τα απολυμαντικά αυτά δεν είναι για χρήση στην καλλιέργεια, λόγω ισχυρής φυτοτοξικότητας. Η χρήση τους προορίζεται για απολύμανση επιφανειών, εξοπλισμού και εργαλείων.
Ανθεκτικά υβρίδια τομάτας στην Καστανή Ρυτίδωση
Μέχρι το 2021 δεν υπήρχε κανένα ανθεκτικό υβρίδιο στον ιό και όλα τα καλλιεργούμενα υβρίδια και ποικιλίες που δημιουργήθηκαν και κυκλοφορούσαν μέχρι τότε, ήταν ευαίσθητα στην Καστανή Ρυτίδωση, με διαφορετικό βαθμό ευαισθησίας και εμφάνισης των συμπτωμάτων.
Όπως έγινε και στο παρελθόν με άλλες καταστροφικές ιώσεις, έτσι και στην περίπτωση της Καστανής Ρυτίδωσης, το πρόβλημα θα εξαλείψει πλήρως η επιστήμη μέσω της γενετικής βελτίωσης των φυτών. Θα δημιουργηθούν πολλά νέα υβρίδια τομάτας με γονιδιακή αντοχή στην ασθένεια. Τα ανθεκτικά φυτά συνήθως ενεργοποιούν αντιδράσεις υπερευαισθησίας και κάνουν δύσκολη την αναπαραγωγή του ιού στα κύτταρά τους.
Από το 2021 ξεκίνησε η εμπορική κυκλοφορία ανεκτικών υβριδίων, μέσω προγραμμάτων γενετικής βελτίωσης των εταιριών εμπορίας σπόρων.
Αρχικά ανακαλύφθηκε και χρησιμοποιήθηκε 1 γονίδιο ανθεκτικότητας στην ίωση, το οποίο ενσωματώθηκε σε νέα υβρίδια. Τα περισσότερα υβρίδια που δημιουργήθηκαν παρουσίασαν μέτρια ανεκτικότητα στην ίωση.
Ήδη από τα τέλη του 2024, υπάρχουν πλέον εμπορικώς διαθέσιμα νέα υβρίδια τομάτας, με πολύ υψηλή ανθεκτικότητα (HR: High Resistance) στην Καστανή Ρυτίδωση. Πλέον έχουν ενσωματωθεί 2 γονίδια ανθεκτικότητας σε νέα υβρίδια, τα οποία δρουν συνεργιστικά ώστε να παρέχουν μέγιστη προστασία από τον ιό.
Τα επόμενα χρόνια το στοίχημα είναι να προκύψουν ακόμη περισσότερα νέα υβρίδια υψηλής ανθεκτικότητας, που να συνδυάζουν πολύ καλά παραγωγικά, εμπορικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά (με κύριο ζητούμενο την γεύση).
Οι νέες λύσεις μέσω των ανθεκτικών υβριδίων, δεν σημαίνει και εγκατάλειψη των μέτρων προστασίας και υγιεινής (που αναφέρθηκαν αναλυτικά παραπάνω) από τον καλλιεργητή-παραγωγό. Κάθε παραγωγός, ανεξαρτήτως αν καλλιεργεί ανθεκτικά στην Καστανή Ρυτίδωση υβρίδια, πρέπει να τηρεί όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα φυτοϋγείας που επιβραδύνουν την εξάπλωση και διασπορά του ιού, ώστε να διασφαλίζει το ελάχιστο δυνατόν ιικό φορτίο για την καλλιέργεια.
Κλείνοντας, ως γενική παρατήρηση για το πρόβλημα της Καστανής Ρυτίδωσης, τα πράγματα είναι ευκολότερα στην υπαίθρια καλλιέργεια, διότι ο παραγωγός μπορεί να αλλάξει χωράφια για την επόμενη καλλιεργητική περίοδο και να απολυμάνει εργαλεία, εξοπλισμό και μηχανήματα.
Στην συμβατική θερμοκηπιακή καλλιέργεια τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα, επειδή ο ιός παραμένει μολυσματικός για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στις επιφάνειες, στα φυτικά υπολείμματα και στο έδαφος.
Στην περίπτωση της θερμοκηπιακής υδροπονικής καλλιέργειας, τα πράγματα γίνονται ευκολότερα (σε σχέση με την συμβατική θερμοκηπιακή καλλιέργεια), διότι αντί του εδάφους υπάρχουν τα υδροπονικά υποστρώματα, τα οποία αλλάζουν και χρησιμοποιούνται καινούρια (καθαρά από τον ιό). Έτσι με πολύ καλό καθαρισμό και πολλαπλές απολυμάνσεις ενός υδροπονικού θερμοκηπίου, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα επιτυχούς απαλλαγής από την ασθένεια.
Η Καστανή Ρυτίδωση θα πάψει να απασχολεί τους παραγωγούς στο κοντινό μέλλον (τα επόμενα χρόνια), λόγω της ανάπτυξης και χρήσης ανθεκτικών στην ίωση ποικιλιών και υβριδίων.
Περισσότερες πληροφορίες για τον ιό ToBRFV, στην βάση δεδομένων του European and Mediterranean Plant Protection Organization (EPPO) στον σύνδεσμο https://gd.eppo.int/taxon/TOBRFV
