Την τελευταία 15-ετία, εμφανίστηκαν στην Ελλάδα δύο πολύ σοβαρά προβλήματα στην καλλιέργεια ντομάτας, που άλλαξαν δραματικά το σκηνικό.
Το 2009 εμφανίστηκε στην Ελλάδα το έντομο Τούτα (Tuta absoluta – Lepidoptera) που πολύ γρήγορα, εξελίχθηκε στον καταστροφικότερο εχθρό της τοματοκαλλιέργειας, προκαλώντας κάθε χρόνο μεγάλες ζημιές στους τοματοπαραγωγούς.
Δέκα χρόνια αργότερα, το 2019, εμφανίστηκε στην χώρα μας και ο ιός της Καστανής Ρυτίδωσης των Καρπών της Τομάτας (ToBRFV), ένας καταστρεπτικός για την καλλιέργεια ιός, με ταχύτατη εξάπλωση στην καλλιέργεια και πρόκληση σοβαρών ζημιών.
Ουσιαστικά, ο συνδυασμός της Τούτα (Tuta absoluta) με τον ιό της Καστανής Ρυτίδωσης σήμερα, αποτελεί τον μεγάλο πονοκέφαλο του παραγωγού και έχει συντελέσει στην στρεμματική μείωση της υπαίθριας και θερμοκηπιακής καλλιέργειας επιτραπέζιας τομάτας, λόγω μείωσης των στρεμματικών αποδόσεων και αύξησης του κόστους παραγωγής.
Σε πρόσφατες μελέτες (2024), έχει διαπιστωθεί ότι η Tuta μπορεί να είναι φορέας του ιού της Καστανής Ρυτίδωσης στο εργαστήριο, αλλά πιθανότατα δεν μπορεί να μεταδώσει αποτελεσματικά τον ιό σε υγιή φυτά, σε πραγματικές συνθήκες καλλιέργειας (απαιτείται περαιτέρω έρευνα για το θέμα).
Η Τούτα εισέβαλε από τη Λατινική Αμερική (είναι ιθαγενές έντομο εκεί) στην Ευρώπη, μέσω του εμπορίου των αγροτικών προϊόντων. Είναι ένα έντομο που αναπτύσσει ταχύτατα υψηλούς πληθυσμούς, αποκτά πολύ εύκολα ανθεκτικότητα στα χρησιμοποιούμενα εντομοκτόνα (γρήγορος εθισμός) και προκαλεί πολύ μεγάλες ζημιές. Έχει ιδιαίτερη προτίμηση στην τομάτα, αλλά μπορεί να προσβάλλει και άλλα σολανώδη όπως καλλιέργειες μελιτζάνας, πιπεριάς και πατάτας. Προσβάλει επίσης και σολανώδη ζιζάνια όπως την αγριοντοματιά, τον τάτουλα και τον γερμανό.
Εικόνα: προσβολές μελιτζάνας (κέντρο) και αγριοντοματιάς από Tuta absoluta
Από το 2009 μέχρι σήμερα οι ζημιές από Τούτα είναι κάθε χρόνο σοβαρές και εκτεταμένες, και γίνεται εφιάλτης της χρονιές που επικρατεί ήπιος χειμώνας.
Το έντομο αντιμετωπίζεται ευκολότερα στην θερμοκηπιακή καλλιέργεια και πολύ δύσκολα στις υπαίθριες καλλιέργειες. Είναι η αιτία που οι παραγωγοί εγκαταλείπουν τα τελευταία χρόνια την καλλιέργεια υπαίθριας τομάτας σε πεδινές περιοχές (Πελοπόννησος, Κρήτη, Δυτική Ελλάδα) ή στρέφονται σε ακριβά διχτυοκήπια.
Αντιθέτως, η Τούτα δεν δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα σε ημιορεινές ζώνες υπαίθριας καλλιέργειας τομάτας (υψόμετρο 500-600 μέτρων) της χώρας μας.
Εικόνα: ενήλικα άτομα της Tuta absoluta σε φύλλα και καρπό ντομάτας
Πρόσφατα, κατά την καλλιεργητική περίοδο του 2024, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά και προσβολές από Τούτα σε καλλιέργειες βιομηχανικής τομάτας.
Στο παρόν άρθρο γίνεται προσέγγιση στα πλαίσια της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας. Αρχικά γίνεται μια σύντομη αναφορά στην βιολογία της Tuta absoluta και τις ζημιές που προκαλεί στην καλλιέργεια και στην συνέχεια αναλύονται όλα τα μέτρα και οι μέθοδοι καταπολέμησης που πρέπει να συνδυαστούν, ώστε να υπάρξει μια επιτυχημένη αντιμετώπιση του εντόμου:
- Προληπτικά μέτρα προστασίας από το έντομο
- Ορθή στρατηγική ψεκασμών και διαθέσιμα εντομοκτόνα για την ντομάτα
- Παγίδες για την παρακολούθηση του πληθυσμού αλλά και τη μαζική παγίδευση του εντόμου
- Η μέθοδος Κομφούζιο για μείωση της ωοτοκίας και επιβράδυνση της αύξησης του πληθυσμού της Tuta
- Βιολογική καταπολέμηση και ωφέλιμα έντομα
- Ολοκληρωμένη καταπολέμηση της Tuta absoluta
Βιολογικός κύκλος της Tuta absoluta
Ο βιολογικός κύκλος της Τούτα παρουσιάζεται στο παρακάτω βίντεο:
Στις κλιματικές συνθήκες της Ελλάδας, η Τούτα είναι δραστήρια όλο το χρόνο και αναπτύσσει 10-12 γενιές ανά έτος, ανάλογα με την περιοχή και τις κλιματικές συνθήκες.
Οι πεταλούδες της (ενήλικo στάδιο) είναι δραστήριες τη νύχτα (νυχτόβιες), ενώ την ημέρα κρύβονται σε προφυλαγμένες θέσεις (κάτω από τα φύλλα, κάτω από υλικά εδαφοκάλυψης κτλ).
Κάθε θηλυκή πεταλούδα, γεννάει περί τα 250 αυγά. Τα αυγά τοποθετούνται στα φύλλα, συνήθως στη νέα βλάστηση στο κορυφαίο τμήμα του φυτού, αλλά και στο μεσαίο τμήμα. Δηλαδή ο καλλιεργητής πρέπει να αναζητεί την παρουσία αυγών στα φύλλα του άνω μισού τμήματος των φυτών.
Οι προνύμφες (νεαρά σκουλήκια) που γεννιούνται από τα αυγά, κάνουν στοές σε φύλλα, καρπούς και βλαστούς και όταν ωριμάσουν βγαίνουν από τις στοές και νυμφώνονται (χρυσαλλίδες) συνήθως στο έδαφος ή σε προφυλαγμένες θέσεις.
Εικόνα: ο βιολογικός κύκλος της Tuta absoluta
Ζημιές της Tuta absoluta στην καλλιέργεια της τομάτας
Οι ζημιές είναι άμεσες από τις στοές-τρύπες στον καρπό (μη εμπορεύσιμοι καρποί) και έμμεσες από την καταστροφή των φύλλων. Σε έντονες προσβολές, όταν η Τούτα αναπτύξει υψηλούς πληθυσμούς πρώιμα, η ζημιά σε καλλιέργειες τομάτας μπορεί να φτάσει στο 100%.
Εικόνα: σοβαρή προσβολή νεαρών φυταρίων τομάτας από Tuta absoluta
H Tuta μπορεί να προσβάλει τη τομάτα σε οποιοδήποτε στάδιο από το φύτρωμα και μετά. Είναι ένα εξαιρετικά επικίνδυνο έντομο, το οποίο όταν δεν ληφθούν εγκαίρως κατάλληλα μέτρα, μπορεί να αναπτύξει ταχύτατα τεράστιους πληθυσμούς, να προσβάλλει και να ξηράνει το σύνολο της φυλλικής επιφάνειας και τελικά να προκληθεί ολοκληρωτική καταστροφή της καλλιέργειας τομάτας με ολική απώλεια της παραγωγής.
Εικόνα: πολύ σοβαρές προσβολές καλλιέργειας τομάτας από Tuta absoluta
ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΤUTA ABSOLUTA ΣΤΗΝ ΤΟΜΑΤΑ
Η Τούτα έχει αναπτύξει τα τελευταία χρόνια υψηλή ανθεκτικότητα σε αρκετά εντομοκτόνα, λόγω μακροχρόνιας κακής χρήσης τους (μη εναλλαγή) στα θερμοκήπια τομάτας.
Απαιτείται ολοκληρωμένη φυτοπροστασία για την αντιμετώπιση του εντόμου, που βασίζεται εκτός από τους ψεκασμούς και στη λήψη καλλιεργητικών μέτρων και μεθόδων παγίδευσης, μεθόδων σύγχυσης ή/και εξαπόλυση ωφέλιμων εντόμων.
Α. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΥΤΑ
Α1. ΤΟΜΑΤΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ
– Τοποθέτηση εντομοστεγών διχτυών σε όλα τα ανοίγματα (παράθυρα οροφής και πλευρικά, πάνελ δροσισμού). Το μειονέκτημά τους είναι ότι δυσχεραίνουν τον αερισμό και προκαλούν υψηλές θερμοκρασίες στο εσωτερικό θερμοκηπίων που δεν διαθέτουν σύστημα δροσισμού.
– Κατασκευή προθαλάμων στις εισόδους του θερμοκηπίου (2 πόρτες για κάθε είσοδο στο θερμοκήπιο, ώστε η μία εκ των δύο να μένει πάντα κλειστή).
– Φύτευση φυταρίων τομάτας απαλλαγμένων από προσβολές Τούτα (τα σπορόφυτα να συνοδεύονται πάντα από φυτοϋγειονομικό διαβατήριο).
– Καταστροφή των ζιζανίων εντός και περιμετρικά του θερμοκηπίου (περιμετρική ζώνη χωρίς ζιζάνια).
– Σχολαστική απομάκρυνση και καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας με θάψιμο ή κάψιμο.
– Η επόμενη καλλιέργεια τομάτας να φυτεύεται τουλάχιστον 5-6 βδομάδες μετά την προηγούμενη (όταν υπάρχει τέτοια δυνατότητα).
– Εφαρμογή της ηλιοαπολύμανσης του εδάφους και του θερμοκηπίου για 1-2 μήνες.
– Απεντόμωση και απολύμανση του θερμοκηπίου λίγο πριν τη νέα καλλιέργεια (με χρήση εντομοκτόνων ευρέως φάσματος και κατάλληλων απολυμαντικών).
Στην παρακάτω φωτογραφία φαίνεται εντομοστεγές δίχτυ πλευρικού παράθυρου θερμοκηπίου, με τα ενήλικα έντομα Τούτα (πεταλούδες) εγκλωβισμένα στην εξωτερική πλευρά, μακριά από την καλλιέργεια.
Εικόνα: εντομοστεγές δίχτυ γεμάτο ενήλικα Tuta absoluta στην εξωτερική πλευρά
Α2. ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΤΟΜΑΤΑ
– Φύτευση φυταρίων τομάτας απαλλαγμένων από προσβολές Τούτα (σε περίπτωση προμήθειας από φυτώριο, τα σπορόφυτα να συνοδεύονται πάντα από φυτοϋγειονομικό διαβατήριο).
– Καταστροφή των ζιζανίων εντός και περιμετρικά της καλλιέργειας.
– Σχολαστική απομάκρυνση και καταστροφή των υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας.
– Χρήση των πιο απομονωμένων χωραφιών για καλλιέργεια, μακριά από άλλες καλλιέργειες ντομάτας
– Όργωμα πριν τη φύτευση για να καταστραφούν οι χρυσαλίδες Τούτα στο έδαφος
Β. ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΨΕΚΑΣΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ TUTA ABSOLUTA
Αρχικά, λίγες ώρες πριν τη φύτευση, καλό είναι να γίνεται ένας ψεκασμός των φυταρίων στους δίσκους, με κάποιο ήπιο βιολογικό εντομοκτόνο (βάκιλος Θουριγγίας στη μέγιστη δόση), αν υπάρχουν εμφανείς προσβολές από Τούτα στα νεαρά φυτά (στοές στα φύλλα).
Μετά την φύτευση της καλλιέργειας, πρέπει να γίνεται συνεχής παρακολούθηση των πτήσεων της Touta με φερομονικές παγίδες τύπου Δέλτα και μακροσκοπικός έλεγχος των φύλλων. Οι παγίδες τοποθετούνται στο ύψος της κορυφής των φυτών. Σε περίπτωση διαπίστωσης της παρουσίας του εντόμου στις παγίδες, με παράλληλη εμφάνιση αρχικών προσβολών στα φύλλα (στοών), πρέπει να ξεκινούν άμεσα οι ψεκασμοί με ήπια εντομοκτόνα.
Στα αρχικά στάδια των προσβολών, καλό είναι να απομακρύνονται και να καταστρέφονται τα προσβεβλημένα φύλλα ή βλαστοί του φυτού (κατά τη διαδικασία κλαδέματος).
Εικόνα: έντονες προσβολές καρπών τομάτας από Tuta absoluta
Β1. Η ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΩΝ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ TUTA ABSOLUTA:
Επειδή η Tuta absoluta αναπτύσσει πολύ εύκολα ανθεκτικότητα στα εντομοκτόνα, λόγω των πολλών γενεών που αναπτύσσει (επιβιώνουν άτομα από την έκθεση στα εντομοκτόνα και μεταφέρουν στους απογόνους τους νέους γενετικούς μηχανισμούς αποτοξίνωσης από τα χρησιμοποιούμενα εντομοκτόνα) πρέπει να γίνεται συνεχής εναλλαγή εντομοκτόνων με διαφορετικό τρόπο δράσης σε κάθε γενιά (διαφορετικών ομάδων δραστικών ουσιών κατά IRAC).
Επειδή η κάθε γενιά της Τούτα διαρκεί 4-5 εβδομάδες και υπάρχει αλληλοεπικάλυψη γενεών, δεν πρέπει να γίνεται επαναλαμβανόμενη χρήση ενός εντομοκτόνου (ή ίδιας ομάδας) για διάστημα μεγαλύτερο από 3-4 εβδομάδες. Σε διαφορετική περίπτωση το εντομοκτόνο θα πάψει σύντομα να είναι αποτελεσματικό για την Τούτα.
Ιδανικά, πρέπει να παρεμβάλλεται διάστημα 60 ημερών (παράθυρο μη εφαρμογής) για χρήση εντομοκτόνων της ίδιας ομάδας κατά IRAC.
Ήδη στις κύριες περιοχές θερμοκηπιακής τοματοκαλλιέργειας της Ελλάδας, κάποια νέα εντομοκτόνα πλέον δεν ελέγχουν την Τούτα, λόγω εθισμού.
Εικόνα: έντονες προσβολές φύλλων τομάτας από Tuta absoluta
Β2. ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ TUTA ABSOLUTA ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΝΤΟΜΑΤΑΣ
Συμβατικά εντομοκτόνα για την Τούτα εγκεκριμένα στην τομάτα:
- Αβερμεκτίνες (ομάδα IRAC 6) :
α) emamectin benzoate (Affirm) και
β) abamectin (Vertimec κτλ)
- Σπινοσίνες (ομάδα IRAC 5) :
α) spinosad (Laser) και
β) spinetoram (Exalt)
3. metaflumizone (Alverde) – ομάδα IRAC 22B
4. Ανθρανιλικά διαμίδια (ομάδα IRAC 28)
α) chlorantraniliprole (Altacor)
β) cyantraniliprole (Minecto, Benevia κτλ)
- Κάθε κατηγορία από τις παραπάνω (1-4) είναι διαφορετική ομάδα εντομοκτόνων, με διαφορετικό τρόπο δράσης.
- Ως γενική αρχή, πρέπει να αποφεύγεται η έκθεση διαδοχικών γενεών της Τούτα σε εντομοκτόνα με τον ίδιο τρόπο δράσης.
- Πρακτικά η Τούτα δεν πρέπει να ψεκάζεται πάνω από 2 φορές με εντομοκτόνο ίδιας ομάδας σε κάθε γενιά και πρέπει να ακολουθούνται οι οδηγίες της ετικέτας για τον μέγιστο αριθμό εφαρμογών του κάθε εντομοκτόνου, ανά καλλιεργητική περίοδο.
- Τα Laser και Altacor έχουν αυξημένη δράση στην Tuta, όταν συνδυάζονται με κάποιο φυτικό ραφιναρισμένο λάδι – προσκολλητικό (προσοχή στη δόση του λαδιού, πιθανή φυτοτοξικότητα σε θερμοκρασίες άνω των 28-30οC).
- Όλα τα παραπάνω εντομοκτόνα είναι προνυμφοκτόνα και θανατώνουν μόνο προνύμφες (όχι αυγά ή πεταλούδες). Έχουν διελασματική δράση και εισχωρούν στο φύλλο (εντός του οποίου βρίσκεται προστατευμένη η προνύμφη), γι’ αυτό είναι υψηλής αποτελεσματικότητας (μέχρι να αναπτύξει ανθεκτικότητα η Τούτα και να αποκτήσουν χαμηλή αποτελεσματικότητα).
Βιολογικά εντομοκτόνα για Tuta, βιοεντομοκτόνα και λοιπά εντομοκτόνα για την καλλιέργεια τομάτας:
- Βάκιλος Θουριγγίας (Lepinox, Bactospeine κτλ) – ομάδα IRAC 11A
- Αζαντιρακτίνη (Azatin, Neem oil και παράγωγά του)
- Άλατα λιπαρών οξέων Καλίου
- Αιθέρια έλαια και εκχυλίσματα φυτών με δράση και σε αυγά ή ακμαία της Tuta
- Μικροβιακά εντομοκτόνα όπως το Tutavir (βασίζεται σε εντομοπαθογόνο ιό), σκευάσματα εντομοπαθογόνων νηματωδών ή εντομοπαθογόνων μυκήτων, αλλά και εντομοκτόνα νέων ομάδων δράσης όπως το Spear Lep (βασίζεται σε πεπτίδια δηλητηρίου αυστραλέζικης αράχνης – νέα ομάδα IRAC 32) που συνήθως κυκλοφορούν στο εμπόριο με επαναλαμβανόμενες άδειες παρέκκλισης 120 ημερών.
Τα παραπάνω εντομοκτόνα είναι επαφής (εκτός της αζαντιρακτίνης που έχει και διασυστηματική δράση) χωρίς να εισχωρούν στο φύλο, οπότε είναι και μικρότερης αποτελεσματικότητας για την Τούτα. Τα εντομοκτόνα επαφής πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συχνότερες εφαρμογές, γιατί ουσιαστικά το χρονικό παράθυρο για να βλάψουν τις νεογέννητες προνύμφες της Τούτα είναι μικρό (από την έξοδο της νεαρής προνύμφης από το αυγό μέχρι την είσοδό της στο φύλλο).
Η αζαντιρακτίνη εμφανίζει αξιόλογη δράση έναντι της Τούτα, όταν χρησιμοποιηθεί με ορθό τρόπο, σωστή συχνότητα και πρώιμες εφαρμογές. Πρέπει να ξεκινάει νωρίς η εφαρμογή της, λόγω της αργής δράσης της και σε συνδυασμό με κάποιο ακμαιοκτόνο.
Η στρατηγική ψεκασμών για την Tuta στην τομάτα συνοψίζεται στα εξής:
– Όταν διαπιστωθεί η έναρξη παρουσίας της Τούτα από τις φερομονικές παγίδες (έναρξη συλλήψεων) και εφόσον εντοπιστούν οι πρώτες προσβολές στα φύλλα, άμεσοι ψεκασμοί με ελαφρά βιολογικά εντομοκτόνα (πχ βάκιλος Θουριγγίας στη μέγιστη δόση). Έτσι κερδίζουμε χρόνο ώστε να χρησιμοποιηθούν τα δραστικότερα εντομοκτόνα αργότερα, σε περιόδους υψηλής πίεσης από το έντομο.
– Όταν αρχίσουν να παρατηρούνται εντονότερες προσβολές στα φύλλα (στοές) και έχουμε παράλληλα αύξηση των θερμοκρασιών περιβάλλοντος, έναρξη ψεκασμών με δραστικότερα εντομοκτόνα και συνεχής εναλλαγή τους κάθε 7-10 μέρες.
Παράδειγμα εναλλαγής εντομοκτόνων (ενδεικτική εναλλαγή σκευασμάτων):
Minecto ⇒ Βάκιλος Θουριγγίας ⇒ abamectin ⇒ Exalt ⇒ αζαντιρακτίνη ⇒ Altacor ⇒ Βάκιλος Θουριγγίας ⇒ Affirm ⇒ Laser ⇒ ……
ή
Minecto ⇒ Minecto ⇒ Βάκιλος Θουριγγίας⇒ Βάκιλος Θουριγγίας ⇒ abamectin ⇒ abamectin ⇒ Exalt ⇒ Exalt ⇒ αζαντιρακτίνη ⇒ αζαντιρακτίνη ⇒ Altacor ⇒ Altacor ⇒ Affirm ⇒ Affirm ⇒ Laser ⇒ Laser ⇒ ……
Το παραπάνω παράδειγμα δεν είναι πρόγραμμα φυτοπροστασίας, είναι ενδεικτικό της ορθής εναλλαγής εντομοκτόνων για την Tuta. Στην φυτοπροστασία, τα “προγράμματα” είναι παρωχημένες πρακτικές του παρελθόντος, η καλλιέργεια και οι εχθροί της είναι ένα δυναμικό σύστημα που επαναξιολογείται συνεχώς με μετρήσιμα δεδομένα και συνεχή λήψη νέων αποφάσεων κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Αξία έχει μόνον η εξατομικευμένη συμβουλή του εκάστοτε γεωπόνου που παρακολουθεί την καλλιέργεια και γνωρίζει το ιστορικό, τις τοπικές ιδιαιτερότητες και τις επικρατούσες συνθήκες.
– Αν αρχίσουν να παρατηρούνται έντονες προσβολές στα φύλλα ή/και προσβολές καρπών, μπορεί για μικρό χρονικό διάστημα να πυκνώσουν οι ψεκασμοί ή/και να χρησιμοποιηθούν συγκεκριμένοι συνδυασμοί των εντομοκτόνων (πχ Altacor + abamectin). Γενικότερα οι συνδυασμοί χημικών εντομοκτόνων πρέπει να αποφεύγονται και να μην χρησιμοποιούνται δόσεις μεγαλύτερες από τις συνιστώμενες στην ετικέτα του κάθε σκευάσματος.
Επίσης βοηθά η συνδυαστική χρήση εντομοκτόνων με άλλα συνεργιστικά σκευάσματα του εμπορίου (έλαια και εκχυλίσματα) που έχουν δράση στο αυγό ή στο ακμαίο της Tuta.
– Προς το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου (τελευταίος μήνας) μπορεί να χρησιμοποιηθεί και συνδυασμός των παραπάνω εντομοκτόνων με πυρεθρίνη (ως ακμαιοκτόνο) για δράση και στην πεταλούδα (π.χ. Karate).
Δεν πρέπει να γίνεται χρήση πυρεθρινών νωρίς, γιατί δημιουργούν εξάρσεις άλλων εντόμων (τετράνυχοι κτλ), στην υπαίθρια τομάτα θανατώνουν τα ωφέλιμα έντομα που είναι θηρευτές της Tuta, ενώ είναι απαγορευτικές για τους βομβίνους στο θερμοκήπιο λόγω μακράς υπολειμματικότητας. Επίσης οι πυρεθρίνες είναι πολύ μικρής αποτελεσματικότητας εναντίον της Τούτα.
Γενικότερα, στην περίπτωση της Τούτα, υπάρχουν πολλά πειραματικά δεδομένα που τεκμηριώνουν την αύξηση της δράσης συμβατικών εντομοκτόνων και υψηλότερου ποσοστού θνησιμότητας στους πληθυσμούς της Τούτα, όταν τα εντομοκτόνα χρησιμοποιούνται συγχρόνως με ραφιναρισμένα φυτικά έλαια (ως προσκολλητικά).
Πάντα πρέπει να ακολουθούνται οι γενικές αρχές ορθών πρακτικών για τους ψεκασμούς, όπως η χρήση ειδικών ψεκαστικών μηχανημάτων και ακροφυσίων (μπεκ) που προσφέρουν πλήρη κάλυψη της φυλλικής επιφάνειας χωρίς απορροή, ψεκασμός κατά τις ώρες που δεν έχει υψηλή θερμοκρασία και υψηλή ένταση φωτός (αποφυγή φαινομένων φυτοτοξικότητας και φωτοδιάσπασης των φυτοφαρμάκων) με ψεκασμούς νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα, αυστηρή τήρηση όλων των οδηγιών της ετικέτας των εντομοκτόνων κ.ο.κ.
Η τήρηση ημερολογίου ψεκασμών είναι σημαντική (καταγραφές), ώστε να υπάρχει οργανωμένη πληροφορία που βοηθάει στον μελλοντικό σχεδιασμό.
Εικόνα: παγίδες τύπου Δέλτα (πάνω) και παγίδες νερού (κάτω) για την Tuta absoluta
Γ. ΚΟΜΦΟΥΖΙΟ ΚΑΙ ΠΑΓΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ TUTA ABSOLUTA
Σε περίπτωση χρήσης μεθόδων μαζικής παγίδευσης ή μεθόδων κομφούζιου, με την φύτευση της καλλιέργειας, εγκαθίστανται αμέσως οι παγίδες ή οι εξατμιστήρες φερομόνης. Οι δύο αυτές μέθοδοι χρησιμοποιούνται μόνο στη θερμοκηπιακή τομάτα.
Γ1. ΜΑΖΙΚΗ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗ ΤΗΣ TUTA
Η μαζική παγίδευση χρησιμοποιείται για τη μείωση του ενεργού πληθυσμού της Tuta absoluta.
Τοποθετούνται παγίδες νερού για Tuta (του εμπορίου ή αυτοσχέδιες), με χρήση καψουλών φερομόνης. Περιέχουν νερό και κάποιο φυτικό λάδι (πχ ελαιοκράμβης ή ηλιάνθου) ή απορρυπαντικό πιάτων ως επιφανειοδραστικό για να βυθίζονται οι αρσενικές πεταλούδες Τούτα στο νερό.
Εγκαθίστανται 4-5 παγίδες ανά στρέμμα σε απόσταση 20 μέτρων η μία από την άλλη. Η κάψουλα φερομόνης πρέπει να αντικαθίσταται κάθε μήνα.
Εικόνα: μαύρες κολλητικές παγίδες για Tuta absoluta σε καλλιέργεια ντομάτας
Μαζική παγίδευση της Τούτα γίνεται και με ειδικές μαύρες κολλητικές ταινίες για Tuta που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Υπάρχουν και μαύρες κολλητικές ταινίες, εμποτισμένες με φερομόνη για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα προσέλκυσης των αρσενικών ατόμων Τούτα. Οι μαύρες κολλητικές παγίδες πρέπει να χρησιμοποιούνται κυρίως περιφερειακά του θερμοκηπίου, περιμετρικά της καλλιέργειας.
Τέλος, υπάρχουν και μέθοδοι παγίδευσης με φωτεινές παγίδες, κοινή πρακτική για τα νυχτόβια λεπιδόπτερα, αλλά χρειάζεται προσοχή. Με τις φωτεινές παγίδες υπάρχει ο κίνδυνος προσέλκυσης των εντόμων από το εξωτερικό περιβάλλον του θερμοκηπίου, οπότε καλό είναι να χρησιμοποιούνται σε θερμοκήπια που έχουν εντομοστεγή δίχτυα.
Πρόσφατα, άρχισαν να αναπτύσσονται και αυτόματες ηλεκτρονικές φερομονικές παγίδες λεπιδοπτέρων, με αυτόματη καταμέτρηση των συλλήψεων και απομακρυσμένη μετάδοση των δεδομένων, για συνεχή και εύκολη παρακολούθηση της εξέλιξης του πληθυσμού των εντόμων στην καλλιέργεια και ψηφιακή οπτικοποίηση της πορείας του πληθυσμού.
Γ2. ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΟΜΦΟΥΖΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ TUTA
Η μέθοδος κομφούζιο (comfusio) στοχεύει στην παρεμπόδιση σύζευξης των αρσενικών με τις θηλυκές πεταλούδες της Tuta (μη συνεύρεση των δύο φύλλων για γονιμοποίηση). Τελικά η μέθοδος επιβραδύνει την αύξηση του πληθυσμού, μέσω της μείωσης της ωοτοκίας.
Χρησιμοποιούνται διαχυτήρες ελεγχόμενης αποδέσμευσης συνθετικών φερομονών της Tuta (συνήθως τοποθετούνται 30-35 διαχυτήρες ανά στρέμμα) που παρεμποδίζουν τα ακμαία αρσενικά να εντοπίσουν τα θηλυκά (σεξουαλική σύγχυση).
Ουσιαστικά η ύπαρξη μεγάλης συγκέντρωσης συνθετικής φερομόνης, εμποδίζει το αρσενικό να αντιληφθεί και να ακολουθήσει την φυσική φερομόνη που απελευθερώνει το θηλυκό και έτσι είναι δύσκολος ο εντοπισμός του θηλυκού για σεξουαλική σύζευξη των δύο φύλλων.
Οι διαχυτήρες φερομονών πρέπει να εγκατασταθούν στο θερμοκήπιο νωρίς, αμέσως μετά την φύτευση της καλλιέργειας.
Υπάρχουν εμπορικά διαθέσιμοι διάφοροι τύποι διαχυτήρων φερομόνης για Tuta στην ελληνική αγορά, όπως φαίνεται και στην επόμενη φωτογραφία (εμποτισμένα καλώδια, αμπούλες με υγρή φερομόνη, πιστόλι με τζελ φερομόνης σε μικροκάψουλες, εμποτισμένες κάψουλες).
Εικόνα: διάφοροι τύποι διαχυτήρων φερομόνης για την Tuta absoluta
Δ. ΧΡΗΣΗ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ TUTA ABSOLUTA ΣΤΗΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΗ ΤΟΜΑΤΑ
Η βιολογική καταπολέμηση της Tuta absoluta στο θερμοκήπιο γίνεται με συνεχείς εξαπολύσεις ωφέλιμων αρπακτικών εντόμων, κυρίως Necidiocoris και Macrolophus (υπάρχουν εμπορικά σκευάσματα διαφόρων εταιριών), τα οποία τρέφονται με αυγά και προνύμφες της Tuta absoluta.
Η χρήση των ωφελίμων εντόμων πρέπει να ξεκινά από τα πρώτα στάδια τις καλλιέργειας (συνήθως ένα μήνα μετά τη φύτευση) και να διατηρούνται εντός του θερμοκηπίου ευνοϊκές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας για τα ωφέλιμα. Τους χειμερινούς μήνες είναι πολύ δύσκολη η εγκατάσταση πληθυσμών των συγκεκριμένων αρπακτικών εντόμων.
Στην περίπτωση χρήσης ωφέλιμων εντόμων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ελάχιστα εντομοκτόνα στην καλλιέργεια (υπάρχει σχετική λίστα επιτρεπόμενων φυτοπροστατευτικών) και σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους.
Στην περίπτωση του Νεσιντιόκορις (Nesidiocoris), αν χρησιμοποιηθεί στην καλλιέργεια τομάτας, είτε αναπτυχθεί ως ιθαγενές φυσικό αρπακτικό με χρήση ελκυστικών φυτών (κυρίως αρωματικών φυτών), είτε εξαπολυθεί μέσω εμπορικών σκευασμάτων, απαιτείται μεγάλη προσοχή. Το συγκεκριμένο έντομο επειδή είναι και φυτοφάγο, μπορεί να κάνει ζημιά στα καλλιεργούμενα φυτά τομάτας (ακραία νεαρή βλάστηση, άνθη, νεαρά φύλλα, καρπούς) στην περίπτωση που δημιουργηθούν μεγάλοι πληθυσμοί ή όταν δεν υπάρχει αρκετή τροφή από έντομα-εχθρούς της καλλιέργειας (τούτα, αλευρώδεις, αφίδες, ακάρεα κτλ). Στην περίπτωση αυτή, χρειάζεται μεγάλη προσοχή από τον καλλιεργητή, ώστε να ελεγχθεί ο πληθυσμός του Νεσιντιόκορις με χρήση εντομοκτόνων.
Εικόνα: η χαρακτηριστική προτίμηση της Tuta absoluta στην τομάτα. Αριστερά τα φυτά τομάτας κατεστραμμένα από Τούτα, δεξιά τα φυτά πιπεριάς χωρίς προσβολές
Ε. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ TUTA ABSOLUTA ΣΤΗN ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΜΑΤΑΣ
Στη βιολογική καλλιέργεια τομάτας για την αντιμετώπιση της Tuta absoluta ακολουθούνται συνδυαστικά τα εξής από όσα προαναφέρθηκαν:
- προληπτικά μέτρα
- μαζική παγίδευση
- παρεμπόδιση σύζευξης (κομφούζιο)
- ψεκασμοί με βιολογικά εντομοκτόνα κατά της Tuta
- εξαπολύσεις ωφελίμων εντόμων
ΣΤ. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΜΑΤΑΣ ΚΑΙ TUTA ABSOLUTA
Όπως έχει προαναφερθεί, η Tuta absoluta είναι ένας πολύ επικίνδυνος εχθρός της τομάτας και η αντιμετώπισή της είναι εξαιρετικά δύσκολη. Είναι ένα έντομο που αναπτύσσει ταχύτατα υψηλούς πληθυσμούς, αποκτά πολύ εύκολα ανθεκτικότητα στα χρησιμοποιούμενα εντομοκτόνα (γρήγορος εθισμός) και προκαλεί πολύ μεγάλες ζημιές, μέχρι και πλήρη καταστροφή της καλλιέργειας και της παραγωγής.
Ο συνδυασμός όλων των διαθέσιμων μεθόδων που προαναφέρθηκαν, δηλαδή των προληπτικών μέτρων, της παγίδευσης, της σεξουαλικής σύγχυσης (κομφούζιο), της χημικής καταπολέμησης με σωστή στρατηγική και εναλλαγή των διαθέσιμων εντομοκτόνων, η χρήση βοηθητικών σκευασμάτων για αύξηση της δραστικότητας των εντομοκτόνων, αλλά και η πιθανή χρήση αρπακτικών ωφελίμων εντόμων, είναι μονόδρομος για τους καλλιεργητές ντομάτας της χώρας μας.
Κάθε πρακτική και νοοτροπία που ξεφεύγει από τα πλαίσια της ολοκληρωμένης διαχείρισης των εχθρών της καλλιέργειας τομάτας, οδηγεί σε πολλά προβλήματα, πιθανότατη αποτυχία και τελικά σε οικονομική ζημιά. Κάθε ένα τα παραπάνω, προσφέρουν ένα ποσοστό προστασίας και “χτίζουν” αθροιστικά το τελικό καλό αποτέλεσμα της εντομοπροστασίας της ντομάτας.
Στα σύγχρονα υδροπονικά θερμοκήπια, η αντιμετώπιση της Τούτα είναι σχετικά εύκολη, αφού συνήθως λαμβάνονται όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα προστασίας και πρακτικές για την προστασία της καλλιέργειας επιτραπέζιας υδροπονικής τομάτας.
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ & ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ:
– Η χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων πρέπει να γίνεται πάντα σύμφωνα με τις οδηγίες της ετικέτας. Τα στοιχεία που αναφέρονται στο παρόν άρθρο έχουν ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν υποκαθιστούν σε καμία περίπτωση τις αναγραφόμενες, επί της ετικέτας, οδηγίες χρήσεως. Ο καλλιεργητής πρέπει να απευθύνεται πάντα στους τοπικούς γεωπόνους που έχουν ειδική γνώση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων.
– Τα αναφερόμενα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα, έχουν έγκριση για νόμιμη χρήση στην καλλιέργεια τομάτας κατά την ημερομηνία συγγραφής του ενημερωτικού άρθρου (Μάρτιος 2025). Σε μελλοντικό χρόνο, πιθανώς θα απαγορευτεί η χρήση ορισμένων από τα αναφερόμενα σκευάσματα και θα αποσυρθούν από την ελληνική και ευρωπαϊκή αγορά. Μετά την πιθανή απόσυρσή τους, η χρήση απαγορευμένων φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων σε καλλιέργειες, είναι παράνομη και επισύρει διοικητικά πρόστιμα και ποινικές ευθύνες. Ο τελικός χρήστης είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για την ορθή και νόμιμη χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Ο αναγνώστης του άρθρου σε μελλοντικό χρόνο, πρέπει να γνωρίζει ότι πιθανώς κάποια από τα αναφερόμενα σκευάσματα στο άρθρο, ίσως έχουν απαγορευτεί κατά την χρονική στιγμή της μελλοντικής ανάγνωσης του συγκεκριμένου ενημερωτικού άρθρου
